Wat is systemisch werk?
Systemisch werk is een nog relatief jonge psychoanalytische methode gebaseerd op het werk van de Duitse psychotherapeut Bert Hellinger. Hij paste de systemisch fenomenologische benadering vooral toe op familiale vraagstukken om onderliggende oorzaken van onbewuste denk- en gedragspatronen te herkennen.
De term “systemische inzichten” verwijzen naar de holistische zienswijze vanuit het perspectief van volwaardige systemen, fenomenen en structuren om onzichtbare dynamieken binnen een groep of organisatie te identificeren.
Wat zijn opstellingen dan?
Met familie- en organisatieopstellingen kunnen we systemische patronen heel duidelijk visualiseren. Door (h)erkenbare scenario’s en gedragspatronen in de ruimte te visualiseren met opstellingen, vergroot ook het begrip en bewustzijn over irrationele causale verbanden. De personen die in de opstelling staan of ze vanop de zijlijn waarnemen, identificeren én ervaren pijnpunten en blokkades in het systeem. Tegelijkertijd hebben we al vaak mogen ervaren dat zelfs bijkomende antwoorden zichtbaar werden, zonder dat die onderliggende vraag vooraf tijdens het interview aan bod kwam.
De basisprincipes van de systeemtheorie
Om de voordelen van systemisch werken in jouw organisatie in te schatten, is een goed begrip van de systemische basisprincipes cruciaal.
Fenomenologisch waarnemen ipv rationele analyse
In professionele omgevingen is rationeel en analytisch denkvermogen een dikke plus. Dit wordt in diverse literatuur benoemd als “management van de bovenstroom”. Bij logische oorzaak-gevolg situaties is het correct inschatten van rechtstreekse causale verbanden de snelste weg naar een duidelijke oplossing. Bij complexe organisatorische problemen, waar ook emotionele reacties, onbewuste gedragingen of psychosociale context meespelen, werkt analytisch denken soms niet echt doeltreffend. Er is dan meestal geen rechtstreeks verband tussen oorzaak en gevolg.
Bij systemisch werk analyseer je geen afzonderlijke symptomen, personen of details. Wel bekijk je fenomenen vanop afstand, in hun geheel en zonder oordeel. Wat vertelt het fenomeen op zich ons en wat kunnen we daar als organisatie uit leren? Hier hebben we het dan over “management van de onderstroom”. We gaan kijken naar de onderliggende bedrading, naar de verbindingen.
Voorbeeld: Bij een te hoog personeelsverloop ligt de oorzaak niet noodzakelijk bij grootorde van verloning, werkdruk of conflicten met leidinggevenden. Ook onbewust welzijn op het werk speelt mee. Zo kan de bedrijfscultuur en/of bepaalde handelingen/ beslissingen uit de historiek een grote impact hebben op de flow in een team. De zichtbare gevolgen (het personeelsverloop) zijn in dit geval niet rechtstreeks te linken aan de onzichtbare motivatoren die aan de basis liggen.
Organisaties zijn levende systemen die stabiliteit nastreven
Via de systemische fenomenologische bril neem je onbevooroordeeld de organisatie waar in haar geheel als een levend systeem en niet louter naar haar afzonderlijke onderdelen. Het geheel heeft unieke karakteristieken die verschillen van de som van haar onderdelen. Denk bijvoorbeeld aan een “moeilijk” team terwijl de individuele teamleden allemaal erg sympathiek zijn.
Omdat elk levend systeem functioneert volgens eigen wetmatigheden/basisprincipes en van nature naar evenwicht streeft, kan elke verandering binnen het systeem, instabiliteit voor het geheel en weerstand uitlokken. Net die weerstand is een interessante graadmeter om onderliggende oorzaken en mogelijke oplossingen sneller te herkennen. Een systemische coach beschouwt symptomen niet als problemen, maar als interessante informatie naar mogelijke oplossingen.
Voorbeeld: Wanneer personeelsleden zich in hun privé-tijd enthousiast inzetten in clubverband, maar geen initiatief op de werkvloer tonen, ligt dat mogelijks aan ongeschreven regels binnen de bedrijfscultuur/het bedrijfsverleden. Het zijn immers de wetmatigheden van het systeem die het gedrag van individuele medewerkers en teams beïnvloeden.
Elke organisatie maakt deel uit van een groter geheel
Elk systeem is een subsysteem van een groter geheel. Denk bijvoorbeeld aan een team dat onderdeel is van een bepaalde afdeling, van een bedrijf, van een holding, in een stad, in een maatschappij, enz… Het is belangrijk te onthouden dat elk van die systemen een deel is van een geheel waarbij alle onderdelen elkaar in zekere mate beïnvloeden. Verandert er iets in de maatschappij, dan merk je mogelijks heel vlug de effecten
daarvan tot in het team.
Verandering begint bij realiteitszin
Patronen hebben de gewoonte om zich telkens weer te herhalen. Soms zelfs over generaties heen. Patronen hebben vaak een bepaald nut én patronen hebben ook een vervaldatum. Op een gegeven moment is hun doel bereikt en is het verder inzetten/toelaten van de patronen eerder nefast dan doeltreffend. Men zegt vaak dat men niet op de ouders wil lijken, maar hoe vaker men dat uitspreekt, hoe groter de gelijkenissen worden… Dezelfde woorden worden bovendien elke generatie herhaald. Van zodra je accepteert dat iedereen in zekere mate op de ouders lijkt, focus je meer op je eigen karakter, talenten en persoonlijke groei.
Met een systemische bril laat je dergelijke clichés of wensgedrag los en ervaar je de realiteit op een andere manier dan je gewoon bent. Door uit te zoomen en situaties vanop afstand te bekijken vanuit verschillende invalshoeken krijg je bovendien extra inzichten naast de klassieke denkpatronen. De eerste stap om platgereden paden te vermijden en alternatieve oplossingen te bedenken.
Het doel van systemisch werken is om eerst te erkennen dat er een probleem is én vervolgens te accepteren dat er niet per se een oorzaak en gevolg of dader en slachtoffer bepaald moet worden. Alleen zo creëer je ruimte om bijkomende en alternatieve oplossingen te verkennen.
Voorbeeld: Een beleidsplan opstellen, een vertrouwenspersoon aanstellen en daarover communiceren om grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer aan te pakken? Natuurlijk! Alleen moet er ook voldoende vertrouwen zijn om naar de vertrouwenspersoon toe te stappen…. Voorkomen is echter beter dan genezen. Met systemisch werk breng je de onderliggende dynamieken van terugkerend gedrag aan het licht zodat je het probleem anders kan aanpakken. Speelt een historisch collectief bedrijfsgeheugen mee? Hoe sterk speelt de achtergrond van de medewerkers? Wat past er bij de maatschappelijke positie van het bedrijf?
Waarom systemisch werk in bedrijven?
Systemisch werk is inzetbaar in elke bedrijfssituatie. In gezonde bedrijven zonder acute HR-problemen is een systemische bril nuttig om bijvoorbeeld een specifiek (preventie)beleid uit te werken, bij herschikking van talenten, om teamprestaties te bevorderen of om de flow in een afdeling te herstellen.
Zijn er wél concrete spanningen op de werkvloer, dan zorgt de systemisch bril voor verfrissende inzichten om oa een doeltreffende en gerichte (herstel)procedure uit te werken. Zeker bij complexe problematieken beïnvloed door menselijke interactie blijkt systemisch gewaarzijn/voelen vaak doorslaggevend.
Ook op persoonlijk niveau laten de effecten van systemische inzichten zich voelen. Zo kan een organisatieopstelling bijvoorbeeld een duale situatie aan het licht brengen waarbij iemand liefst wat minder zou werken, terwijl er net méér van de persoon verwacht wordt door het bedrijf. Een visualisatie via bijvoorbeeld opstellingen brengt in zo’n geval mogelijke pistes in beeld om het dilemma te doorbreken.
Enkele mogelijke toepassingen
- pesten of grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer voorkomen
- chronisch absenteïsme, burn-out en/of ziekteverzuim verminderen
- ontevreden werknemers of te hoog personeelsverloop aanpakken
- van negatieve klaagmentaliteit naar een positieve feedback cultuur
- onder presterende teams en managers terug op topniveau brengen
- meer betrokkenheid en verantwoordelijkheidszin bij medewerkers
- onderlinge team spirit en wederzijds hiërarchisch respect versterken
- focus op een duurzame invulling van bepaalde vacatures
Hoe starten met systemisch werken ?
Je vertrouwde manier van denken loslaten, vergt oefening. Zeker in een professionele context lijkt het tegennatuurlijk om naast de rationele en analytische benadering de zintuiglijke ervaringen toe te laten. Uitzoomen en verder kijken dan evidente causale verbanden is nochtans cruciaal om met diepgang en doelgerichtheid te reflecteren. Daarom is het sterk aangeraden om je bij je eerste kennismaking met systemisch denken te laten begeleiden door een ervaren systemische coach.
Boek een opleiding Systemisch Werk bij Human Architects
Je kan ook kiezen om eerst een professionele opleiding over systemisch werken bij Human Architects te volgen. Daar krijg je niet alleen de theorie, maar ook talrijke diverse concrete cases uit andere sectoren om mee te oefenen. Je krijgt er alle informatie om het onmiddellijk toe te kunnen passen in je bedrijfscontext.
